Türkiye 14 Mayıs’ta bir kez daha sandığa gidiyor. Ramazan Bayramı ile birlikte giderek seçim atmosferi kendini iyiden iyiye hissettirecek. Siyasi tansiyon yükselecek. Eminim ki siyasilerin bilinçle yükselttikleri tansiyonu milletin akli selimi düşürecek ve 14 Mayıs 2023 Pazar günü güçlü iradesinin ortaya çıkaracak.

2014 yılından itibaren cumhurbaşkanlığı seçimi; doğrudan (ve adaylardan birinin geçerli oyların yarıdan bir fazlasını almaması durumunda iki dereceli bir seçim ile) halk tarafından seçiliyor. 2014 yılında yapılan seçimlerde iktidardaki Ak Parti’nin adayı olarak yarışan Recep Tayyip Erdoğan yine Ak Parti adayı olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından seçilen Abdullah Gül’ün yerine cumhurbaşkanı seçildi. O günkü anayasaya göre seçilen ‘seçilen cumhurbaşkanı varsa partisi ile ilişiği kesilir’ maddesi nedeniyle partisinden istifa eden Erdoğan Türkiye’nin 12. Cumhurbaşkanı olarak ‘tarafsızlık’ yemini ederek görevine başladı. Yürürlükteki anayasanın gereği bir kişi 4 yıllığına en fazla kere cumhurbaşkanı seçiliyordu. 2017 yılında yapılan anayasa değişiklikleri ile daha öncesinde tarafsız ve partisiz cumhurbaşkanı dönemi sonlandırılırken; bir kişi yine en fazla iki kez seçilebiliyor, görev süresi ile 5 yıla uzatılıyordu. Seçilen bir kişi bir 5 yıl daha aday olup seçilebilme hakkı elde ediyordu. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi adı verilen yeni sistemde daha önce başbakan ve bakanlar kurulu olarak icranın başında olan hükümetin yerine Cumhurbaşkanı ‘tek başına’ icracı makam olarak belirleniyordu. Cumhurbaşkanı kendisine verilen icra görevlerini yerine getirirken isterse partisindeki görevini de birlikte sürdürme hakkı elde ediyordu. 18 Haziran 2018 seçimleri ile birlikte Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçerken Ak Parti ve MHP’nin oluşturduğu Cumhur İttifakı’nın adayı olan Cumhurbaşkanı Erdoğan ilk turda aldığı yüzde 52,59 oy ile yeniden cumhurbaşkanı seçildi. Bu seçimde CHP-İyi Parti ve Saadet Partisi’nden oluşan Millet İttifakı seçimlere ‘çoklu aday’ formülü ile girdi. CHP adayı Muharrem İnce aldığı yüzde 30,64, İyi Parti Adayı Meral Akşener aldığı yüzde 7,29 ve Saadet Partisi adayı Temel Karamollaoğlu yüzde 0,89 oy ile cumhurbaşkanlığı seçimini kazanamadı. (HDP aday olan Selahattin Demirtaş yüzde 8,40 ve Vatan Partisi adayı Doğu Perinçek yüzde 0,20 oy ile seçimi tamamladılar)

     Cumhurbaşkanı Erdoğan imzalamış olduğu cumhurbaşkanı kararı ile 18 Haziran 2023’te yapılacak seçimleri hac mevsimi, Kurban Bayramı ve üniversite sınavları nedeniyle takvim yoğunluğu gerekçeleri ile seçimin öne alınarak 14 Mayıs 2023 Pazar günü yapılmasına karar verdi. Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin resmi gazete yayınlanmasının ardından Yüksek Seçim Kurulu (YSK) toplanarak seçimi ilan etti. YSK’nın açıkladığı seçim ilanı siyaset dünyasında yeni bir tartışmanın fitilini de ateşledi. 2014 ve 2018 yıllarında yapılan seçimlerde iki kez cumhurbaşkanı adayı olan ve seçilen Erdoğan’ın anayasanın 101.maddesi gereği üçüncü kez aday olamayacağı muhalefet çevrelerinde dile getirilirken, iktidar çevrelerinde ise 2017 yılında yapılan anayasa değişikliği nedeniyle yeni sisteme geçildiğini ve Erdoğan’ın yeni sistem ile birlikte ilk kez seçildiğini ve bir kez daha aday olma ve seçilme hakkı bulunduğunu iddia ediyordu. Nihayetinde yapılan tüm itirazları değerlendiren YSK, Erdoğan’ın bir kez daha aday olamayacağı yönünde itirazları reddetti. YSK tarafından ilan edilen Cumhurbaşkanı Kesin Aday Listesi 31 Mart 2023 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlandı. 1 Nisan’da yapılan kura çekimi sonucunda da adayların oy pusulasındaki yerleri de tespit edildi. Buna göre ilk sırada Ak Parti Genel Başkanı ve Cumhur İttifakı Cumhurbaşkanı Adayı Recep Tayyip Erdoğan, sonrasında sırası ile Memleket Partisi Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Adayı Muharrem İnce, CHP Genel Başkanı ve Millet İttifakı’nın Cumhurbaşkanı Adayı Kemal Kılıçdaroğlu, Ata İttifakı Cumhurbaşkanı Adayı Sinan Oğan yer aldı.

     14 Mayıs 2023 seçimlerinde gerçekleşecek tek dereceli seçim ile TBMM üyeleri de belirlenecek. Milletvekilliği genel seçimlerinde 2022 yılı Şubat ayında değiştirilen seçim kanunu ile gerçekleşecek. Söz konusu seçim kanuna göre ülke seçim barajı yüzde 10’dan, yüzde 7’ye düşüldü. Buna göre bir parti tek başına yada dahil olduğu ittifakın seçimde aldığı toplam oyu yüzde 7’nin üzerine çıkması halinde (girmiş olduğu seçim bölgesinde de milletvekili seçilecek sayıda oy almış ise) TBMM’ne üye yollayabilecek. Yine seçime giren bir parti ülke genelinde yüzde 3 oranında oy almış ise hazine yardımından (oy oranına göre) yaralanabilecek. (Bu oran önceki seçim kanununda yüzde 7 idi)

     Yeni seçim kanununu ülke barajını yüzde 7’ye hazine yardımını yüzde 3’e indirmesi gibi siyasi partiler açısından olumlu sonuçlar doğursa da, milletvekili dağıtımında önceki seçimde yer alan, ittifak partilerine yarayan ‘artık oy’ların hesabını değiştirdi. Siyasi partilerin bir seçim çevresinde milletvekili çıkarma hesabı D’hont (paylama) sistemi ile belirleniyor. Önceki seçim sisteminde ittifak partilerin oyların toplamı baz alınarak ilk önce ittifakların milletvekili payları ortaya çıkarılarak hangi ittifakın toplamda kaç milletvekili kazandığı tespit ediliyordu. Buna göre de ittifakın elde ettiği milletvekili sayısı; ittifak içinde yer alan siyasi partilerin aldıkları oylar D’hont hesabı ile belirleniyor (paylanıyor) ve ittifak içi milletvekili dağılımı da buna göre gerçekleşiyordu. Yeni seçim kanunda ise bu yöntem değişime uğrarken ittifaka dahil olup olmadığına bakılmaksızın tüm partilerin aldığı oylar D’hont hesabı ile (paylanarak) milletvekili dağılımı gerçekleştirilecek. Özetle o seçim bölgesinde birinci çıkan bir parti diğer gelen partilere göre büyük avantaj elde edecek. Aynı ittifakta yer alsalar bile üçüncü, dördüncü ve daha sonrasındaki partilerin oyları ayrı ayrı paylanacağından milletvekili çıkarmada dezavantaj yaşayacak.

     Bir önceki seçimden örnek verecek olur isek;

     18 Haziran 2018 27. Dönem Milletvekili Genel Seçimleri İzmir 1.Bölge’de seçim sonuçları üzerinden bir örnek verebiliriz. (Seçim sonuçları ile ilgili olarak herhangi bir yönlendirme ve gereksiz tartışmalara da yol açmaması için, gerçek seçim sonuçlarından gerçek olmayan bir ad kodlaması ile söz etmek daha doğru olacaktır.

     14 milletvekilinin seçileceği bu seçim bölgesinde yapılan oylama neticesinde ortaya şöyle bir sonuç çıkmıştır.

     F,G,N partilerinden oluşan X İttifakı toplamda; 740 bin 806 oy almıştır. K, J partilerinden oluşan Y ittifakı 409 bin 124 oy ve seçime tek başına giren H partisi ise 178 bin 358 oy almıştır. X ve Y ittifakına dahil olan partilerin toplam oyu ve seçime tek başına giren H partisinin oyu gerekli olan yüzde 10’luk ülke barajını geçtiğinden bu bölgeden milletvekili çıkarma denklemine dahil olmuşlardır.

    Denklemde ittifaklar ayrı ayrı paylanırken seçime tek başına giren diğer parti de ayrı olarak D’hont sistemine göre paylanmıştır.

    Buna göre tüm ittifaklar ve diğer parti oyları kendi içinde önce 1’e, sonra 2’ye ve seçilecek milletvekili sayısı kadar (gerektikçe) paylara ayrılmıştır.

     X ittifakının payları: 1/1: 740,806  1/2: 370,403  1/3: 246,935 1/4: 185,201 1/5: 148,161 1/6: 123,467 1/7: 105,829 1/8: 92,600

     Y ittifakının payları: 1/1: 409,124  1/2: 204,562 1/3: 136,374 1/4: 102,281 1/5: 81,824 1/6: 68,167

     U partisinin payları: 1/1: 178,358  1/2: 89,179.

     Bu paylamalara göre; Toplamda X ittifakı kendi paylarından 8; Y ittifakı kendi paylarından 5 ve seçime tek başına giren U partisi kendi payından 1 milletvekili çıkarma hakkını elde etmiştir. U partisi seçime tek başına girdiği için kazandığı 1 milletvekilliğine liste başındaki kişiyi TBMM’ne girmesini sağlamıştır.

     İttifakların elde ettiği milletvekili sayıları da yine aynı şekilde ittifak içinde dağıtımı ise; ittifakı oluşturan partilerin o seçim bölgesinde aldıkları oyların yine D’hont sistemine göre elde ettikleri milletvekili sayısı bölünerek paylanması sonucu belirlenmiştir.

     X ittifakının bu seçim bölgesinde elde ettiği milletvekili sayısı 8’dir. Buna göre;

     F partisi: 1/1 581,342 1/2: 290,671 1/3: 193,780 1/4: 145,33 1/5: 116,268 1/6: 96,890 1/7: 83,048         

     G partisi: 1/1: 148.312  1/2: 74,156 ve  N partisi: 1/1 11,152.

     Bu paylamalar sonucunda: F partisi listesinde yer alan ilk 7 kişiyi, G partisinden de liste başındaki ismi milletvekili seçtirerek TBMM’ne seçtirmiştir. İttifaktaki üçüncü parti ise milletvekilliği için gerekli paya ulaşamadığından TBMM’ne üye yollayamamıştır.

     Y ittifakının bu seçim bölgesinde elde ettiği milletvekili sayısı 5’tir. Buna göre;

     K partisi: 1/1 407,119 1/2: 203,559  1/3: 135,706  1/4: 101.779 ve J partisi: 1/1: 83, 005.

     Bu paylamalar sonucunda: K partisi listesinde yer alan ilk 4 kişiyi, M partisinden de liste başındaki ismi milletvekili seçtirerek TBMM’ne seçtirmiştir.

     Milletvekili dağılımı yeni seçim kanuna göre hesaplansa idi ortaya çıkan sonuçlar daha farklı olacak ve partilerin çıkardığı milletvekili sayılarında değişmelere yol açacaktı.

     Şimdi bu kez şimdiki yürürlükte olan seçim kanuna göre hesaplayacak olur isek;

     14 vekilin seçileceği seçim bölgesinde partilerin aldığı oyları (en çok oy alan partiden en az oy alan partiye göre) bir kez daha paylayalım;

     F partisi: 1/1 581,342 1/2: 290,671 1/3: 193,780 1/4: 145,335 1/5: 116,268 1/6: 96,890 1/7: 83,048  1/8: 72,667  1/9: 64,603

    K partisi: 1/1 407,119 1/2: 203,559  1/3: 135,706  1/4: 101.779 1/5: 81,423

    U partisi: 1/1: 178,358  1/2: 89,179. 1/3: 59,452

    G Partisi: 1/1: 148.312  1/2: 74,156

    J partisi: 1/1: 83, 005

    N partisi: 1/1 11,152

    Bu paylamalara göre: F partisi (elde ettiği 581,342;290,671;193,789;145,335;116,268 ve 83,048 paylar ile) yine 7 milletvekili çıkaracaktı. İkinci en yüksek oyu elde eden K partisi (elde ettiği 407,119;203,559;135,709 ve 101,779 paylar ile) ile yine 4 milletvekili çıkaracaktı. Bu paylama yöntemi en çok seçimde üçüncü en yüksek oyu çıkaran U partisine yarayacaktı. U partisi (elde ettiği 178,358 ve 89,179 paylar ile) bu seçimde 2 milletvekili çıkarmış olacaktı. Bu seçim bölgesinde dördüncü parti durumundaki G partisi elde etmiş olduğu 148,312 pay ile yine 1 milletvekili çıkarırken, paylama yönteminin kaybedeni ise J partisi olacaktı. J partisi seçimde elde etmiş olduğu 83 bin 005 (83,005 pay) o bölgenin birinci partisi konumundaki F partisinin elde ettiği (83,048) payın altında kaldığından (43 oy eksiği nedeniyle) milletvekilliğini kaybedecekti.

    Evet yeni seçim sistemi, paylamalar neticesinde ülke genelinde tüm seçim çevrelerinde genel olarak o seçim bölgesinin birinci partisine yarayacak.

     Örnek olarak ele aldığımız sonuçlar elbette eski sonuçlar. Türkiye’de siyasi anlamda seçmen eğilimi şüphesiz farklılığa uğrayacak, ittifaklar ve partilerin aldıkları değişime uğrayacaktır. Oy oranlarından daha çok artan seçmen sayısına bağlı olarak geçerli oy sayısı da D’hont sisteminde çok farklı sonuçların yaşanmasına neden olacaktır.

     Oldukça kafa karıştırıcı değil mi?

     Siz en iyisi neyi ne şekilde yaparım stratejilerine ve yönlendirmelerine aldırış etmeden gönlünüzdeki isim ve partilere oyunuzu atmanız yeterli.

     29 Ekim 2023 tarihinde 100. yaşına girecek olan Türkiye Cumhuriyeti ikinci yüzyılının ilk yılına taşıyacak isim ve kadroların tespiti 14 Mayıs seçiminde seçmen iradesi ile ortaya çıkacaktır.

     Her seçmenin 14 Mayıs’ta bu önemli vatandaşlık görevini yerine getirmek için mutlaka ve mutlaka sandık başına gitmesi ve tercihini ortaya koyması gerekir.

    Cumhuriyetin 100’üncü yılına şahit olan nesillerin tarihi görevi bu olsa gerektir!